Göç sorunundan geçim derdine, eğitimsizlikten acımasızlığa “sokaktaki adam”ın ve Anadolu insanının hayatını olağanüstü bir yalınlıkla yansıtan Orhan Kemal, eserlerinin yeniden basımı ve yurtdışında yayımlanmasıyla edebiyat dünyasının gündeminde.

Eserleri birçok kez sahneye ve beyazperdeye uyarlanan Orhan Kemal’i tanımak için oğlu Işık Öğütçü’nün kurduğu Cihangir’deki Orhan Kemal Müzesi harika bir başlangıç…

Yazı: Hande ÖĞÜT
Fotoğraflar: Orhan Kemal Müzesi Arşivi

Yıllar önce “Murtaza”yı okuduğumda müthiş bir yazarla karşı karşıya olduğumu fark etmiştim. Bekçi Murtaza’nın ailesi ve sosyal çevresi ile olan ilişkileri, mahallesini koruma içgüdüsü, çok eski ama tanıdık duyguların uyanmasını sağlamıştı içimde.

Orhan Kemal’in tüm yapıtlarını okuma isteği hasıl oldu elbette “Murtaza” biter bitmez.

“Cemile”, “Sokaklardan Bir Kız”, “Baba Evi”, “Bereketli Topraklar Üzerinde”, “El Kızı”, “Hanımın Çiftliği”, “Evlerden Biri”, “Tersine Dünya” arka arkaya geldi… Ama en çok “Bir Filiz Vardı”dan etkilenmiştim galiba… Aslında Orhan Kemal’in etkileyiciliği, sıradan insanların dünyasına olanca net ve samimi bakışından ileri geliyordu. Sanki bir film izlercesine izliyordum onun insanlarının hayatlarını. Bir kitabın penceresinden bakmaktı hayata Orhan Kemal’i okumak… Göç sorunundan geçim derdine, eğitimsizlikten acımasızlığa Anadolu insanının hayatını müthiş bir yalınlıkla unutulmaz satırlara döken Orhan Kemal üstelik sadece roman değil, edebiyatın pek çok alanında ürün verdi, hem nitelik hem de niceliksel açıdan önemli sayıda ürün…

Eserleri birçok kez sahneye ve beyazperdeye uyarlanan Orhan Kemal’in eserleri son yıllarda yeni basımlarıyla onu henüz tanımayan genç okurla buluşma fırsatı da buldu. Everest Yayınları, Kemal’in eserlerini yeniden basarken ünlü yazar, pek çok yabancı dile de çevrilerek evrensel hale geliyor. Gerçekçi-toplumcu Türk edebiyatının usta kaleminin ilk kez 1952 yılında Türkiye’de yayınlanan “Cemile” romanı Mısır’da; “Sarhoşlar” ve “Çamaşırcının Kızı” öykü kitaplarından alınan on dokuz öykü Pakistan’da; “Baba Evi”, “Avare Yıllar” ve “Nâzım Hikmet’le 3.5 Yıl” yapıtı İngiltere’de; “Cemile”, “Baba Evi”, “Avare Yıllar” Makedonya’da; “Ekmek Kavgası” İtalya’da; “Baba Evi” İtalya’da; “El Kızı” Suriye’de; “Baba Evi” ve “Avare Yıllar” kitapları Yunanistan'da yayımlandı.

Hayatına bir bakış

Asıl adı Mehmet Raşit Öğütçü olan Orhan Kemal, 15 Eylül 1914’te Adana’nın Ceyhan ilçesinde doğdu. Babası ilk TBMM’de milletvekilliği ve Adalet Bakanlığı yapmış olan Abdülkadir Kemali Bey’di. Adana’da Ahali Cumhuriyet Fırkası’nın kurucusu olan Abdülkadir Kemali Bey daha sonra partisinin kapatılması üzerine ailesiyle birlikte Beyrut’a yerleşti ve Orhan Kemal bu dönemde orta son sınıftaki eğitimini yarıda bıraktı. 1932’de Türkiye’ye geri döndükten sonra, çırçır fabrikalarında işçilik, dokumacılık ve ambar memurluğu yapan Orhan Kemal 1937 yılında evlendi. 1938 yılında, Niğde’de askerlik görevini yaparken Ceza Yasası’nın 94. maddesine muhalefetten yargılanarak beş yıl hüküm giydi. 1940 yılında Bursa Cezaevi’nde Nâzım Hikmet’le tanışması sanat yaşamının önemli dönüm noktalarından biri oldu. 26 Eylül 1943’te serbest kalan Orhan Kemal 1951 yılında istanbul’a yerleşti.

Bu dönemden itibaren geçimini yazarlıkla sağlayan Orhan Kemal, 1966 yılında bir ihbar nedeniyle yeniden tutuklanarak Sultanahmet Cezaevi’ne gönderildi. Otuz beş gün sonra salıverildi. 1968 yılında bu davadan beraat ettikten iki yıl sonra 2 Haziran 1970’te davetli olarak gittiği Sofya’da öldü.

Yazarlık serüveni

İlk şiirlerini Raşit Kemali adıyla Yedigün, Yeni Mecmua gibi dergilerde yayımlayan Orhan Kemal, Nâzım Hikmet’in etkisiyle düzyazıya yöneldi. İlk düzyazısı “Balık” adıyla 1940 yılında Yeni Edebiyat gazetesinde yayımlandı. İlk öykülerini ise 1942 ve 43 yıllarında ikdam ile Yurt ve Dünya dergilerinde yayımlayan Orhan Kemal daha sonra Varlık, Gün, Yığın, Seçilmiş Hikâyeler, Yaprak, Yeni Başdan, Yeditepe, Beraber gibi dergilerde de yer alırken birçok romanı da Vatan, Dünya, Ulus, Son Havadis ve Cumhuriyet gazeteleri tarafından tefrika edildi. “Kardeş Payı” ile 1958 yılında Sait Faik Hikâye Armağanı’nı kazanan Orhan Kemal, “Önce Ekmek” ile de 1969 yılında Sait Faik Hikâye Armağanı’nı ve TDK Öykü Ödülü’nü kazandı. “72. Koğuş”, “Murtaza”, “Eskici Dükkânı”, “Kardeş Payı” ve “ispinozlar (Yalova Kaymakamı) adlı yapıtlarını oyunlaştırdı. “72. Koğuş” ile 1967 yılında Ankara Sanatseverler Derneği tarafından en iyi oyun yazarı seçildi. Orhan Kemal’in ailesi tarafından 1972 yılından beri yazarın ölüm yıldönümünde verilmek üzere Orhan Kemal Roman Armağanı düzenleniyor.

Orhan Kemal Müzesi

Beyoğlu, Orhan Kemal için de göz ardı edilmeyecek semtlerin başında gelir. Hem dolaşıp gözlemlediği mekânları, insanları, olayları yazarak ölümsüzleştirdiği, hem de Türkiye’nin film piyasası olan Yeşilçam’dan daima alacaklı olduğu için…

Kaldırımında yürüdüğü istiklal Caddesi’nin kalabalıklığını, insanların işlerine yetişmek için koşuşturmalarını, filmciliğimizi yıllar önce yazdığı öykü ve romanlarıyla Beyoğlu’nu günümüze taşır Orhan Kemal. Zaman zaman Beyoğlu’nun bilmediği sokaklarındaki meyhaneler, burada içen insanlar yapıtlarının en önemli kısımlarını oluşturur:

“İstiklal Caddesi’ne paralel ikinci plandaki arka sokaklardan birinde sigara, kibrit, soğuk bira, Tekel şarabı satan o ufacık dükkânın önünden çok geçmiştim ama günlerden bir gün bir arkadaş alıp götürmeseydi, dükkânın arkasında kocaman bir mağaza olduğunu, yarımşar kiloluk kalın şişelerle açık şarap satıldığını, sıra sıra tezgâh başlarında da sakallı sakalsız (…) bütün sinema adamlarını küçümseyen “kaliteli sanat filmleri” üzerine nutuklar çeken “meçhul dahiler”in varlığını nereden bilecektim?”

Öykü ve romanlarıyla Beyoğlu’nu bizlere sunan, duygularımızı harekete geçiren Orhan Kemal’in anısını yaşatmak isteyen oğlu Işık Öğütçü’nün kurduğu Orhan Kemal Müzesi, bu büyük yazarı yakından tanımak için harika bir imkân. 2000 yılında açılan müze, üç bölümden oluşuyor. 70 adet çeşitli fotoğrafının yer aldığı duvarlarda, dört ayrı vitrinde kitaplarının ilk basımları, yurtdışında basılan kitapları, kullandığı küçük eşyaların sergilendiği vitrin ve babası Abdülkadir Kemali Bey ile ilgili dokümanların, ilk meclis tarafından verilen mavzer, istiklal Madalyası'nın sergilendiği köşe müzenin önemli değerlerinden. Çalışma odasında ise masası, daktilosu, kitaplıklar ve kitapları, yatağı, yatağının üzerindeki öldüğü gün yüzünden alınan maske de müzede görülecekler arasında. Müze gezinizin sonunda, yine müzeye dahil olan ikbal Kahve’sinde bir kahve içtikten sonra yazarın kitaplarını, hediyelik eşyaları, CD, VCD, poster satın alabileceğiniz, Orhan Kemal Kitap Mağazası’nı dolaşmanızı tavsiye ederiz.

* Akarsu Caddesi, No: 30, Cihangir, Beyoğlu

Tel: (0212) 292 92 45

Pazar hariç, her gün 10:00-19:00 arası açık. Giriş ücretsizdir.-

VARAN YOLBOYUNCA • NiSAN 2009

ORHAN KEMAL’İN YAPITLARI

Öykü: Ekmek Kavgası, 1949; Sarhoşlar, 1951; Çamaşırcının Kızı, 1952; 72. Koğuş, 1954; Grev, 1954; Arka Sokak, 1956; Kardeş Payı, 1957; Babil Kulesi, 1957; Dünyada Harp Vardı, 1963; Mahalle Kavgası, 1963; işsiz, 1966; Önce Ekmek, 1968; Küçükler ve Büyükler, 1971. Ayrıca öykülerinden yapılan derlemeler Bilgi Yayınevi’nce dört cilt olarak yayınlandı: I. Yağmur Yüklü Bulutlar, 1974; II. Kırmızı Küpeler, 1974; III. Oyuncu Kadın, 1975; IV. Serseri Milyoner/iki Damla Gözyaşı, 1976. Arslan Tomson, 1976; inci’nin Maceraları, 1979.

Roman: Baba Evi, 1949; Avare Yıllar, 1950; Murtaza, 1952; Cemile, 1952; Bereketli Topraklar Üzerinde, 1954; Suçlu, 1957; Devlet Kuşu, 1958; Vukuat Var, 1958; Gavurun Kızı, 1959; Küçücük, 1960; Dünya Evi, 1960; El Kızı, 1960; Hanımın Çiftliği, 1961; Eskici ve Oğulları, 1962; Gurbet Kuşları, 1962; Sokakların Çocuğu, 1963; Kanlı Topraklar, 1963; Bir Filiz Vardı, 1965; Müfettişler Müfettişi, 1966; Yalancı Dünya, 1966; Evlerden Biri, 1966; Arkadaş Islıkları, 1968; Sokaklardan Bir Kız, 1968; Üç Kağıtçı, 1969; Kötü Yol, 1969; Kaçak, 1970; Tersine Dünya, 1986.

Oyun: İspinozlar, 1965; 72. Koğuş, 1967. Anı: Nazım Hikmet’le Üç buçuk Yıl, 1965.

inceleme: Senaryo Tekniği ve Senaryoculuğumuzla ilgili Notlar, 1963.

Röportaj: İstanbul’dan Çizgiler, 1971.